Tháng Tư Ngày Bụt Khắp Nơi
Tỳ kheo Thích Nguyên Các
Tháng tư âm lịch đối với người Phật tử khắp năm châu đều rất đặc biệt. Đặc biệt vì lẽ, tháng này có ngày kỷ niệm đức Thích Ca giáng sanh – ngày Bụt, đã in xâu vào lòng những người con Phật.
Dựa vào nội dung một số kinh điển nói về cuộc đời Đức Phật, thì Ngài đản sanh vào ngày trăng tròn tháng Vesak, theo lịch Ấn Độ cổ, tương đương với tháng tư âm lịch mà chúng ta đang dùng. Còn năm nào, cho đến nay vẫn còn là ẩn số. Vì, dân Ấn Độ không chú trọng đế việc ghi chép các dữ kiện lịch sử, nên ngày tháng năm sanh cũng như nhập Niết-bàn của đức Phật đều không rõ ràng. Điều này cho mãi đến nay vẫn chưa có nhà khoa học nào đưa ra được bằng chứng lịch sử xác thực, đủ thuyết phục, để mọi người cùng công nhận. Vì lẽ đó, chúng ta tạm chấp nhận với những tư liệu chúng ta đang dùng. Nhưng phải khẳng định một điều rằng, đức Phật Thích Ca Mâu Ni là một nhân vật lịch sử, tức có thật chứ không phải truyền thuyết.
Ngoài ra, Phật giáo Trung Quốc, Đài Loan cũng như một số quốc gia ảnh hưởng văn hóa Hán, đều lấy ngày mùng tám tháng Tư âm lịch làm ngày Phật đản. Vì các thư tịch cổ, hay các tác phẩm của chư vị thiền sư, tổ sư Trung Quốc để lại, đa phần đền ghi mùng tám tháng Tư (lịch Trung Quốc) là ngày Phật đản sanh. Thế nên, đến nay các quốc gia, vùng lãnh thổ có văn hóa Trung quốc hiện diện, vẫn làm lễ kỷ niệm ngày khánh đản vào mùng tám tháng Tư âm lịch hàng năm.
Ngày kỷ niệm Đức Từ phụ Thích Ca đản sanh, được bao thế hệ những người con Phật trên thế giới hân hoan chờ đón, và có nhiều hoạt động kỷ niệm trong dịp này. Và, năm 1999 lễ Phật đản (Vesak) đã được Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc công nhận là ngày lễ hội văn hóa, tôn giáo của thế giới, theo đề nghị của 34 nước, để tôn vinh giá trị đạo đức, văn hóa, tư tưởng hòa bình, đoàn kết hữu nghị của Đức Phật, Đại lễ Phật đản Liên Hợp Quốc Vesak (hay còn gọi là Đại lễ Tam hợp Đức Phật – Phật đản sinh, Phật thành đạo, Phật nhập Niết-bàn cùng vào ngày trăng tròn tháng Vesak theo lịch Ấn Độ cổ). Từ năm 2000, những hoạt động kỷ niệm được diễn ra hàng năm tại trụ sở và các trung tâm của Liên Hợp Quốc trên thế giới. Để tổ chức tốt ngày Bụt, Ủy ban Quốc tế Tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc (ICDV) đã được thành lập. Đến nay, Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc, được Việt Nam đăng cai tổ chức thành công hai lần, vào năm 2008 tại Hà Nội và năm 2014 ở Bái Đính – Ninh Bình.
Tại Đài Loan, ngày Bụt không chỉ đơn thuần là ngày của giới Phật giáo đồ nữa, mà đã được Bộ Nội chính chính thức công nhận là ngày lễ của quốc gia từ năm 1999. Trong dịp lễ này, các cơ sở Phật giáo giăng đèn kết hoa, tổ chức lễ tắm Phật, cúng dàng xá-lợi, các kênh truyền hình Phật giáo thì phát các bộ phim truyền hình, phim tư liệu về cuộc đời Đức Phật, cũng như chương trình giảng pháp của chư tôn thiền đức. Các đoàn thể, tự viện thì có những hoạt động cụ thể thiết thực cho cộng đồng, như tổ chức các khóa tu, biểu diễn nghệ thuật, đoàn thanh niên Phật tử thì tham gia công tác vệ sinh môi trường, thực hiện các chuyến từ thiện…Nhìn tổng quan thì là thế, cụ thể mỗi tổ chức Phật giáo, tùy điệu kiện mà có những chương trình chuyên biệt (tu tập, từ thiện, thuyết giảng…), tất cả đều hướng về ngày Bụt.
Ngày nay, do hoàn cảnh lịch sử để lại, Phật giáo tại Trung Quốc không còn ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội nữa. Người dân cũng như thế giới biết đến Phật giáo Trung Quốc thông qua Tứ đại danh sơn, hay các danh lam cổ tự. Chính vì lẽ đó, lễ Phật đản chỉ được tổ chức trong phạm vi tự viện riêng lẻ, với quy mô nhỏ, ít được xã hội quan tâm; mặc dù rất nhiều thời kỳ trong lịch sử, Phật giáo đóng vai trò quan trọng trong xã hội Trung Quốc.
Căn cứ bộ “Cao tăng truyện” quyển 9 viết, Triệu Thạch Lặc vào mùng tám tháng Tư hàng năm đều dự lễ tắm Phật, để cầu phúc cho con cái. Hay trong bộ “Phật Tổ thống ký” ghi, lễ Phật đản năm thứ 6 niên hiệu Đại Minh (năm 462) thời Lưu Tống, Tống Hiếu Vũ hoàng đế Lưu Tuấn thiết lập pháp hội tắm Phật, cúng dàng trai tăng ngay trong nội cung. Lễ tắm Phật rất trang nghiêm và thành kính. Trước tiên dùng hương chiên-đàn xoa khắp tượng thái tử Tất-đạt-đa sơ sanh, dùng nước sạch rửa kỹ, đem tượng (đặt vào dụng cụ chứa nước) an trí nơi chánh điện, được trang trí hoa tươi bốn bề; nước tắm tượng phải là loại nước tinh khiết, được tẩm hương của các loài hoa quý. Sau đó, chư tôn thiền đức dùng ít nước đã tắm Phật đó rải lên đầu mình, với ý nghĩa dùng tâm thanh tịnh, gột trừ các nghiệp chướng, tiếp theo cũng làm như vậy cho hàng Phật tử, đều mang ý nghĩa tốt đẹp đó. Có lẽ chính vì thế mà lễ tắm Phật, dù ngày nay không có sức lan tỏa tại Trung Quốc bản địa, nhưng trong các cộng đồng Phật giáo có ảnh hưởng của Phật giáo Trung Hoa, có thể nói là quan trọng nhất trong tất cả các hoạt động kỷ niệm ngày Bụt. Cho đến nay, dẫu trải qua bao thăng trầm của lịch sử, các nghi thức trong lễ tắm Phật vẫn giữ được gần như trọn vẹn về hình thức lẫn ý nghĩa.
Từ năm 2007, tại trung tâm biểu diễn Kim Sắc Liên Hoa – Hồng Kông, mỗi năm đều tổ chức triển lãm thiệp Phật đản. Tháng 5 năm 2013 khoảng tháng Tư âm lịch, người dân Hồng Kông bắt đầu thực hiện tháng Văn hóa Phật giáo, rất nhiều hoạt động được mở ra, mọi người ai cũng có thể tham gia, tất cả nội dung đều hướng về ngày Bụt. Có năm Phật giáo đồ xứ Hương Cảng tổ chức diễn hành, với số người tham gia lên đến hơn chục ngàn. Và tất nhiên, trong các hoạt động mừng ngày Bụt, không thể không tổ chức pháp hội tắm Phật. Và từ năm 1998, ngày Bụt đã trở thành ngày lễ chính thức của xứ Cảng Thơm.
Còn với giới Phật giáo Nhật Bản, lễ Phật đản được gọi là Hana Matsuri, nghĩa là ngày lễ hoa. Sao lại là ngày lễ hoa? Được gọi như vậy là vì lễ Phật đản trùng vào thời điểm hoa anh đào, hoa tử đằng, hoa osaka, hoa thủy tiên, hoa chi anh, cũng như nhiều loài hoa xuân khác nở rộ khắp nơi trên đất nước mặt trời mọc. Điểm đặc biệt trong ngày Bụt tại Nhật là các chùa ngoài tổ chức lễ tắm Phật, biểu diễn nghệ truyền thống, hầu như các chùa đều làm bức tượng voi trắng lớn, to bằng con voi thật đã trưởng thành, từ giấy bồi đặt nơi trang trọng trong vườn chùa. Theo truyền thuyết, hoàng hậu Maya trước khi thụ thai Thái tử, đã mơ thấy voi trắng sáu ngà đâm vào hông phải, theo văn hóa Ấn Độ, voi là biểu trưng cho trí tuệ.
Ở Hàn Quốc các nghi thức mừng ngày Bụt cũng gần giống như Đài Loan, Hồng Kông, khác ở chỗ, bên cạnh lễ tắm Phật, tín đồ Phật tử Hàn còn có nghi thức treo lồng đèn, với ý nghĩa đem ánh sáng trí tuệ của Phật soi sáng khắp nơi, đồng thời cũng viết những lời ước nguyện lên lồng đèn trước khi treo. Hoa văn trên lồng đèn cũng rất đa dạng, như: truyện cuộc đời Đức Thích Ca (các mốc quan trọng: đản sinh, xuất gia, tu khổ hạnh, thành đạo, Niết-bàn), cũng như tiền thân của Ngài, các ngôi bảo tháp, phạm vũ, cho đến các hoa văn phổ biến trong văn hóa Hàn (long, phụng, sơn, thủy, cá, hoa, tùng, bách). Dù là họa tiết nào đi nữa, nhưng đều có điểm chung là rất tinh xảo, nghệ thuật. Trước khi treo đèn, dưới sự chủ trì của hàng xuất gia, mọi người tay cầm đèn, tiến ra khỏi chùa, đi kinh hành xung quanh khu vực một vòng. Xa xa nhìn lại, dòng người trang nghiêm nhẹ bước, ánh đèn lấp lánh từ hàng ngàn ngọn đèn như một dải sắc cầu vồng, lòng người hoan hỷ như đang đi trong ánh từ quang của Đức Phật, trong ngày Khánh đản vậy.
Tháng tư mùa Phật đản, Phật tử Việt Nam tổ chức long trọng trên phạm vi cả nước, chùa chùa treo cờ hoa rực rỡ, với nhiều hoạt động phong phú như làm lễ đài, rước xe hoa diễu hành, giảng pháp, văn nghệ mừng sự ra đời của Đức Phật và các hoạt động từ thiện.v.v. Trong quá khứ, Lễ Phật đản đã từng được công nhận là một ngày nghỉ lễ chính thức tại miền Nam Việt Nam bắt đầu từ năm 1958.
Ấn Độ quê hương của Phật giáo, mặc dù là vậy, nhưng trải qua bao cuộc đổi thay, ngày nay số người dân Ấn theo Phật giáo không nhiều. Có thể nói, ngoài những Thánh tích, Phật giáo Ấn Độ hiện tại phần đa đều do tăng ni Phật tử các nước “trở về” đặt lại nền móng. Thế nên, ngày Bụt ở đất Phật, tùy vào văn hóa từng chùa mà có cách thiết trí, tổ chức riêng.
Tại một số nước nam truyền Phật giáo, như Thái Lan, Sri Lanka Phật giáo hiện đóng vai trò quốc giáo, nên ngày Bụt là ngày nghỉ lễ của quốc gia.
Vào ngày trăng tròn tháng Vesak, ngay từ sáng tinh mơ, người dân Thái lan đến chùa tụng kinh, lễ Phật, dâng hoa cúng dàng, dâng vật thực cúng chư Tăng, đón nhận sự chúc phúc từ bậc tôn trưởng; sau đó là lễ hội té nước, với ý nghĩa giội rửa hết cấu trần trong quá khứ và hiện tại, để có đời sống tương lai tốt đẹp. Đêm xuống, dòng người hoan hỷ tập trung về Quảng trường Hoàng gia tại Bangkok, tay cầm nến để tham dự lễ Khánh đản dưới sự chứng minh chủ lễ của các bậc cao tăng thạc đức, buổi lễ còn có sự tham dự của Hoàng gia, cũng như quan chức Chính phủ Thái Lan. Phật giáo Thái Lan đã năm lần đăng cai tổ chức Đại lễ Vesak Liên Hiệp Quốc.
Người dân Sri Lanka được nghỉ lễ vào ngày Bụt. Hầu hết Phật tử đều trang trí cờ Phật giáo, lồng đèn tại nhà, với sắc màu đậm phong cách dân tộc vùng Nam Á. Người dân đến tu viện tụng kinh tham gia vào các nghi lễ truyền thống, và ở lại tại đó cả ngày để tu tập, thực hành lời dạy của Đức Phật. Mặc dù Phật giáo Sri Lanka thuộc hệ Nam truyền, nhưng trong thời gian này, món chay được bày bán rất nhiều nơi. Trong những ngày lễ hội, tất cả quán rượu bia và lò giết mổ phải đóng cửa. Không những vậy, người dân còn tổ chức phóng sanh một số lượng lớn thú vật, chim, cá…Và, một trong những hoạt động gây ấn tượng và tạo nên xúc cảm nhất đối với người tham dự là chương trình rước xá lợi Phật. Xá lợi Phật được tôn trí trên lưng những chú voi được trang trí lộng lẫy, theo sau là hàng ngàn Phật tử, diễu hành khắp những đường phố. Cuối cùng là đêm hội hoa đăng, hoành tráng, nhưng sâu lắng.
Tại Myanmar, ngày Vesak đúng vào tháng nóng nhất trong năm, nên trong khuôn khổ lễ hội Vesak, người dân nơi đây, với lòng thành kính, đội những chậu nước tinh khiết đến những tự viện tưới vào cây bồ-đề. Với tâm ý cảm ơn giống cây này đã che chở Đức Thế Tôn trong quá trình thiền định trước khi chứng đạo, và ước nguyện năng lực giải thoát luôn trưởng dưỡng trong họ.
Một số nước khác như Singapore, Lào, Campuchia…vào dịp khánh đản các cơ sở Phật giáo cũng treo đèn kết hoa, tùy theo truyền thống văn hóa mà tổ chức các hoạt động như thuyết giảng, biểu diễn văn nghệ, mở các cuộc thi cho Phật tử tham dự. Một số nơi, được giới truyền thông ủng hộ, phát các tiết mục liên quan đến Phật giáo, hay các bộ phim về cuộc đời Đức Thích Ca. Tất cả để kỷ niệm ngày Bụt.
Đức Phật xuất hiện ở thế gian với một đại sự nhân duyên, vì chúng sanh mà chỉ ra con đường giác ngộ. Vào tháng Tư âm lịch hàng năm, mỗi quốc gia tùy theo văn hóa mà tổ chức lễ kỷ niệm ngày Khánh đản, tuy có khác nhau về hình thức, nhưng tâm thế thì không khác. Ước nguyện người con Phật thông qua các ghi thức hữu hình, thực hành giáo lý của Đức Thế Tôn, để thanh tịnh thân tâm, gột trừ phiền não vọng tưởng, truyền thừa mạng mạch Phật pháp, để ánh sáng từ bi, trí tuệ của Bổn Sư mãi tỏa sáng nhân gian.
Vĩnh Nghiêm, tháng 04 năm 2015.
@ Bài đăng trên Văn Hóa Phật Giáo VN, ấn phẩm mùa Hạ 2015.
